Ceza hukukunun temel işlevlerinden biri de, toplumsal düzenin tesisinde kritik rol oynayan güven ilişkilerini korumaktır. Bu bağlamda, belgeler hem bireyler hem de kamu kurumları nezdinde güven unsuru taşıyan araçlardır. Özellikle resmi belgeler, kamu güvencesi altında düzenlenen ve doğrudan doğruya kamu güvenini ilgilendiren hukuki belgelerdir. İşte bu niteliğinden dolayı resmi belgede sahtecilik, Türk Ceza Kanunu’nda özel olarak düzenlenmiş ve ağır cezai yaptırımlara tabi tutulmuştur.
Türk Ceza Kanunu’nun 204. maddesinde yer alan bu suç tipi, hem düzenleniş biçimi hem de uygulamadaki yansımaları açısından dikkatle incelenmesi gereken karmaşık bir yapı arz etmektedir. Bu yazıda resmi belgede sahtecilik suçu; maddi ve manevi unsurlarıyla, özel görünüş şekilleriyle ve Yargıtay uygulamalarıyla birlikte ayrıntılı şekilde ele alınacaktır.
1. RESMİ BELGEDE SAHTECİLİK SUÇUNUN KANUNİ DÜZENLEMESİ
Resmi belgede sahtecilik suçu TCK madde 204’de düzenlenmiştir. Buna göre;
“(1) Bir resmi belgeyi sahte olarak düzenleyen, gerçek bir resmi belgeyi başkalarını aldatacak şekilde değiştiren veya sahte resmi belgeyi kullanan kişi, iki yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
(2) Görevi gereği düzenlemeye yetkili olduğu resmi bir belgeyi sahte olarak düzenleyen, gerçek bir belgeyi başkalarını aldatacak şekilde değiştiren, gerçeğe aykırı olarak belge düzenleyen veya sahte resmi belgeyi kullanan kamu görevlisi üç yıldan sekiz yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
(3) Resmi belgenin, kanun hükmü gereği sahteliği sabit oluncaya kadar geçerli olan belge niteliğinde olması halinde, verilecek ceza yarısı oranında artırılır.”
2. RESMİ BELGEDE SAHTECİLİK SUÇU İLE KORUNAN HUKUKİ DEĞER
Resmi belgede sahtecilik suçu ile korunan hukuki yarar, belgeler üzerinde kurulu olan kamu güvenidir. Yargıtay ve doktrinde yerleşik olarak kabul edildiği üzere, bu suçla kamu otoritesi tarafından düzenlenmiş veya bu şekilde algılanan belgeler üzerindeki doğruluk ve güvenilirlik algısının korunması amaçlanmaktadır.
3. RESMİ BELGEDE SAHTECİLİK SUÇUNUN MADDİ VE MANEVİ UNSURLARI
3.1. Resmi Belgede Sahtecilik Suçunun Faili
Resmi belgede sahtecilik suçunun faili herkes olabilir. Ancak suçun kamu görevlisi tarafından işlenmesi halinde TCK madde 204/2’de ihdas edilen nitelikli hal uygulanır. Hemen ifade etmek gerekir ki düzenlenen resmi belgenin kamu görevlisinin görevi gereği düzenlemeye yetkili olduğu bir belge olmaması halinde ikinci fıkra hükmü değil birinci fıkra hükmü uygulanır.
3.2. Resmi Belgede Sahtecilik Suçunda Fiil
Resmi Belgede Sahtecilik suçunda fiil üç seçimlik hareketten oluşur. Bunlar; resmi bir belgeyi sahte olarak düzenlemek, gerçek bir resmi belgeyi başkalarını aldatacak şekilde değiştirmek, sahte resmi belgeyi kullanmaktır. Bu seçimlik hareketlerden bir tanesinin işlenmesi suçun oluşması için yeterlidir. Ayrıca kamu görevlisinin düzenlemey yetkili olduğu belgeyi gerçeğe aykırı düzenlemesi de TCK madde 204/2 kapsamında suçtur.
3.2.1. Resmi Bir Belgeyi Sahte Olarak Düzenlemek
Fail bu seçimlik harekette aslında var olmayan bir belgeyi gerçek belge taklit edilerek üretmektedir. Sahtecilik, taklit edilen resmi belgedeki kişinin bilgilerine ilişkin olabileceği gibi içeriği hakkında da olabilir.
Kanun lafzında bu seçimlik hareket yönünden aldatma kabiliyeti aranmasa da uygulamada özel bir incelemeye tabi tutulmadıkça gerçek olmadığı anlaşılamayan belgenin sahte belge olarak kabul edilemeyeceği kabul edilmektedir. Dolayısıyla aldatma yeteneği olmayan ilk bakışta sahte olduğu anlaşılan bir belgenin sahtecilik suçlarına konu olması mümkün değildir.
Resmi belgenin sahte olarak düzenlenmesinde suç belgenin düzenlendiği anda meydana gelir. Bu anlamda neticesi harekete bitişik suçtur.
3.2.2. Gerçek Bir Resmi Belgeyi Başkalarını Aldatacak Şekilde Değiştirmek
Fail, bu seçimlik harekette esasında mevcut olan resmi belge üzerinde silmek veya ilaveler yapmak suretiyle değişiklik yapmaktadır. Yapılan değişikliğin aldatıcı nitelikte olması gerekir. Aksi takdirde resmi belgeyi bozmak suçu oluşacaktır.
Aldatma kabiliyeti objektif kriterlere göre belirlenmelidir. Yapılan değişiklik sıradan bir insanı kandırabilecek nitelikte ise aldatma kabiliyetinin varlığı kabul edilir. Suç, değişikliğin yapılması ile tamamlanır. Ayrıca belgenin kullanılmasına gerek yoktur.
3.2.3. Sahte Resmi Belgeyi Kullanmak
Bu seçimlik harekette fail sahte resmi belgeyi sahte olmasaydı hangi amaçla kullanacak idi ise o amaca ulaşılması için kullanmaktadır. Kullanılan sahte belgenin fail tarafından üretilip üretilmemesinin suçun oluşması açısından bir önemi bulunmamaktadır.
3.4. Suçun Manevi Unsuru
Suç doğrudan kastla işlenebilir. Failin sahtecilik eylemini bilerek ve isteyerek yapması gerekir. Olası kastla işlenmesine de bir mani yoktur.
4. RESMİ BELGEDE SAHTECİLİK SUÇUNUN NİTELİKLİ HALLERİ
TCK madde 204/3 kapsamında resmi belgenin, kanun hükmü gereği sahteliği sabit oluncaya kadar geçerli olan belge niteliğinde olması halinde, verilecek ceza yarısı oranında artırılmaktadır. Sahteliği sabit oluncaya kadar geçerli olan belgelere örnek olarak mahkeme ilamları, noterler tarafından resen düzenlenen belgeler, duruşma tutanakları, seçim tutanakları, ilam niteliğindeki belgeler gösterilebilir.
Daha az ceza verilmesini gerektiren nitelikli hallerden ilki TCK madde 211 kapsamında bir hukuki ilişkiye dayanan alacağın ispatı veya gerçek bir durumun belgelenmesi amacıyla belgede sahtecilik suçunun işlenmesidir. Bu duruma örnek olarak failin alacağını tahsil etmek amacıyla sahte bir bono düzenlemesi gösterilebilir. Failin gerçekten alacaklı olması gerekmez. Alacaklı olduğu bilinciyle hareket etmesi yeterlidir.
5. RESMİ BELGEDE SAHTECİLİK SUÇUNUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ ŞEKİLLERİ
5.1. Resmi Belgede Sahtecilik Suçuna Teşebbüs
Suçun icra hareketlerinin bölünebildiği durumlarda suça teşebbüs mümkündür. Bu kapsamda sahte belge düzenlemeyi kararlaştıran failin elverişli hareketlerle düzenlemey başlayıp elinde olmayan nedenlerle düzenleyememesi halinde fail suça teşebbüsten cezalandırılır. Hemen burada önemle belirtmek gerekir ki tamamlanamayan resmi belgenin aldatma kabiliyeti yoksa faile teşebbüs hükümlerinden dolayı ceza verilmesi de mümkün olmayacaktır.
5.2. Resmi Belgede Sahtecilik Suçuna İştirak
TCK madde 204/2 bakımından failin kamu görevlisi olması gerektiğinden bu fıkra bakımından suç özgü suç niteliğindedir. Bu husus dışında suç, iştirak açısından bir özellik arz etmez.
5.3. Resmi Belgede Sahtecilik Suçunda İçtima
TCK madde 212’ye göre sahte resmi veya özel belgenin bir başka suçun işlenmesi sırasında kullanılması halinde, hem sahtecilik hem de ilgili suçtan dolayı ayrı ayrı cezaya hükmolunur.
6. RESMİ BELGEDE SAHTECİLİK SUÇUNDA MUHAKEME
Suçun soruşturma ve kovuşturması re’sen yapılır. Madde bakımından görevli mahkeme suçun işlendiği yer Asliye Ceza Mahkemesidir. Ancak 5235 Sayılı Kanunda yer alan düzenleme gereği TCK madde 204/2 bakımından görevli mahkeme Ağır Ceza Mahkemesidir.
213 Sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 367. maddesine göre VUK’a göre düzenlenen belgelerde yapılan sahtecilik suçlarında Vergi Dairesi Başkanlıkları veya Defterlaklıkların mütalaasının alınması bir dava şartıdır.
7. RESMİ BELGEDE SAHTECİLİK SUÇUYLA İLGİLİ YARGITAY KARARLARI
“Sanığın özel güvenlik görevlisi kimlik kartı düzenlemek suretiyle resmi belgede sahtecilik suçunu işlediği iddiasıyla açılan kamu davasında, özel güvenlik kimlik kartı aslının ele geçirilemediği, üzerinde gözlem veya bilirkişi incelemesi yapılamaması nedeniyle aldatma yeteneğinin bulunmadığı gözetilmeden sanığın yasal unsurları itibariyle oluşmayan suçtan beraati yerine mahkumiyetine karar verilmesi,Yasaya aykırıdır.”
* Yargıtay 21. Ceza Dairesi E. 2015/6414 K. 2016/707 T. 02.02.2016
“ Yapılmadan bedeli ödenen imalatların sonradan usulünce yapılması halinde henüz tamamlanmamış işler için yasa ve nizamlara aykırı olarak, önceden ücret ödenmesini sağlayan ve yapılan işler listesi ile hak ediş raporlarının düzenlenmesinde doğrudan doğruya kontrol ve gözetim görevi bulunanların eylemlerinin görevde yetkiyi kötüye kullanmak suçunu, fazla ödeme yapılmasına neden olunan imalatların gerçekte hiç yapılmaması veya sonradan tamamlanmaması hallerinde ödemeye esas alınan belgelerin düzenlenmesi fiillerinin gerçeğe aykırı sahte belge düzenlemek suçunu oluşturacağı gözetilerek, fazla ödemeye ilişkin imalatların sonradan yapılması gereken imalat olup olmadığı, tamamlanıp tamamlanmadığı, gerçekten hiç yapılmadığı halde yapılmış gibi gösterilip gösterilmediği kesin olarak belirlenip, sanıkların kontrol ve imalata ilişkin denetimdeki sorumlulukları saptandıktan sonra, toplanan deliller bir bütün halinde değerlendirilerek sonucuna göre hukuki durumlarının takdir ve tayini gerekir.”
* Yargıtay 11. Ceza Dairesi E. 2006/1232 K. 2008/1298 T. 05.03.2008
“Sanığın olay tarihinde kolluk tarafından yapılan rutin kimlik kontrolünde üzerinde kendi resmi bulunan T… B… adına düzenlenmiş suça konu adli emanetin 2008/318 sırasında kayıtlı sahte T.C. Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü-Gazi Kimlik Kartı ele geçirilmesinden ibaret olayda; ayrıntıları Ceza Genel Kurulunun 14.10.2003 gün ve 232-250 sayılı ve 09.10.2012 gün 2011/8-335 Esas 2012/1804 sayılı kararlarında da açıklandığı üzere, belgenin nesnel olarak aldatıcılık yeteneğinin bulunması ve aldatma keyfiyetinin belgeden objektif olarak anlaşılması gerektiği, muhatabın hatasından, dikkatsizlik veya özensizliğinden kaynaklanan fiili iğfalin, aldatma yeteneğinin varlığını göstermeyeceği cihetle; heyetimizce belge üzerinde yapılan gözlemde dergiden kesildiği savunulan suça konu kartın ön yüzünde soğuk mühür izinin bulunmadığı, ön ve arka yüzdeki fotoğrafların özensiz bir şekilde yapıştırıldığı, kimlik lamina kabının dahi olmadığı, değişikliğin ilk bakışta kolaylıkla anlaşılabilir nitelikte olduğu belirlenmesine göre, belgenin aldatma kabiliyeti bulunmayıp resmi belgede sahtecilik suçunun unsurlarının oluşmadığı gözetilmeden yüklenen suçtan beraati yerine yazılı şekilde mahkumiyetine karar verilmesi”
* Yargıtay 11. Ceza Dairesi E. 2014/14491 K. 2014/12456 T. 24.06.2014
“Dosyada aslı bulunan suça konu sahte trafik tescil belgesi üzerinde heyetimizce yapılan gözlemde, belgenin arka yüzünde yer alan araç muayenesi kısmındaki soğuk mühür izi mevcut ise de, belgenin ön yüzünde olması gereken Emniyet Genel Müdürlüğüne ait soğuk damganın bulunmadığının anlaşılması ve İzmir Kriminal Polis Laboratuvarı görevlileri tarafından düzenlenen 13.06.2007 tarihli ekspertiz raporunda da, belgenin ön yüzünde bulunması gereken soğuk mühür izi ile hologramın bulunmadığının belirtilmesi karşısında, sahteciliğin ilk bakışta kolaylıkla anlaşıldığından suça konu belgenin mevcut haliyle aldatma yeteneğinin bulunmadığı, bu nedenle suçun yasal unsurlarının oluşmadığı ve sanığın beraatine karar verilmesi gerektiği gözetilmeden yazılı şekilde resmi belgede sahtecilik suçundan mahkumiyet hükmü kurulması,”
* Yargıtay 11. Ceza Dairesi E. 2014/16489 K. 2014/14716 T. 11.09.2014
“ Somut olayda; sanığın başlangıçta, asker kaçağı olduğu için yakalanmamak amacıyla sahte nüfus cüzdanı kullandığı, daha sonra ise yurt dışına çalışmak için gidebilmek amacıyla sahte pasaport kullandığı anlaşılmakta olup, her iki suça ilişkin kasttan önce gelen genel bir niyet ve bir suç işleme kararının varlığından, diğer bir deyişle iki suçu ortak bir zemine taşıyan subjektif bir bağdan söz etmek mümkün değildir. Zira sanık yeni bir sebep ortaya çıktıkça sahte belge düzenleterek kullanmış ve her bir olay için yenilenmiş bir suç işleme kararıyla hareket etmiş olduğundan, zincirleme suç hükümlerinin uygulanma imkanı bulunmayıp, işlenmiş iki ayrı sahtecilik suçunun söz konusu olduğu ve her iki suçtan da ayrı ayrı cezalandırılması gerektiği kabul edilmelidir. Bu itibarla, sanığın iki ayrı sahtecilik suçundan cezalandırılmasına karar veren yerel mahkeme hükmü ile bu hükmü onayan Özel Daire kararında bir isabetsizlik bulunmayıp, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı itirazının reddine karar verilmelidir.”
* Yargıtay Ceza Genel Kurulu E. 2013/9-593 K. 2014/24 T. 21.01.2014
Resmi belgede sahtecilik suçu, ceza hukukunun kamu güvenini koruma işlevi çerçevesinde önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle belgenin türü, düzenleyicisi, kullanım amacı ve aldatma kabiliyeti, suçun oluşup oluşmadığının belirlenmesinde kritik rol oynar. Yargıtay kararları da bu kriterler doğrultusunda gelişmiş ve özellikle uygulamada karşılaşılan sorunlara açıklık getirmiştir.
Açıklanan nedenlerle resmi belgede sahtecilik suçunun failleri ya da suçun mağdurlarının ceza hukuku alanında uzman bir avukattan destek almaları tavsiye edilmektedir.
